Το υγρό στο αυτί ή επιστημονικά η εκκριτική ωτίτιδα είναι μία από τις πιο κοινές παθήσεις της παιδικής ηλικίας. Σύμφωνα με το Αμερικανικό Πρακτορείο Φροντίδας Υγείας, Έρευνας και Ποιότητας (Agency of Healthcare Research and Quality) περίπου 90% των παιδιών θα εμφανίσουν υγρό στο αυτί τους τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους μέχρι την ηλικία των 10. Η πάθηση όμως αφορά και αρκετούς ενήλικες οι οποίοι παραπονούνται για το ενοχλητικό αίσθημα «βουλώματος» που νιώθουν στο αυτί τους.
Πώς δημιουργείται το υγρό στο αυτί;
Το υγρό στο αυτί οφείλεται κυρίως στην κακή λειτουργία της ευσταχιανής σάλπιγγας. Η ευσταχιανή σάλπιγγα είναι ένας σωλήνας ο οποίος ξεκινά από την κοιλότητα του αυτιού και καταλήγει στο πίσω μέρος της μύτης, στο ρινοφάρυγγα. Ο ρόλος της είναι η εξίσωση της πίεσης στο αυτί και η παροχέτευση υγρού προς το ρινοφάρυγγα. Όταν ο σωλήνας αυτός δεν είναι ανοιχτός ώστε να επιτρέπει την ανεμπόδιστη κυκλοφορία του αέρα προκαλείται αδυναμία εξίσωσης της πίεσης στο αυτί και ανάπτυξη αρνητικής πίεσης. Με αυτό τον τρόπο στην κοιλότητα του μέσου ωτός συγκεντρώνεται υγρό (εξίδρωμα) το οποίο βγαίνει από τους γύρω ιστούς και αιμοφόρα αγγεία.
Ποιες καταστάσεις μπορούν να οδηγήσουν στη συγκέντρωση υγρού στο αυτί;
Μια σειρά από καταστάσεις μπορούν να οδηγήσουν στη συγκέντρωση υγρού στο αυτί:
- Στα παιδιά το μήκος της ευσταχιανής σάλπιγγας είναι μικρότερο σε σχέση με τους ενήλικες ενώ συγχρόνως ο προσανατολισμός της είναι πιο οριζόντιος. Επίσης, τα παιδιά εμφανίζουν πιο συχνά κρυολογήματα και ιογενείς λοιμώξεις που προκαλούν ρινική συμφόρηση. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα η ευσταχιανή σάλπιγγα να αποφράσσεται λόγω φλεγμονής και οιδήματος, γεγονός που οδηγεί σε εκκριτική ωτίτιδα.
- Οι αλλεργική ρινίτιδα μέσω της φλεγμονής που προκαλεί στη μύτη μπορεί να προκαλέσει απόφραξη της ευσταχιανής σάλπιγγας και υγρό στο αυτί.
- Η έκθεση σε ερεθιστικούς παράγοντες του περιβάλλοντος όπως π.χ. ο καπνός του τσιγάρου.
- Η ιγμορίτιδα και γενικά οι λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού.
- Οι απότομες μεταβολές της ατμοσφαιρικής πίεσης όπως π.χ. κατά την προσγείωση ενός αεροσκάφους ή κατά τη διάρκεια μίας κατάδυσης (βαρότραυμα).
- Η υπερτροφία των αδενοειδών εκβλαστήσεων (κρεατάκια). Αυτά βρίσκονται στο ρινοφάρυγγα και η υπερβολική διόγκωσή τους μπορεί να αποφράξει το στόμιο της ευσταχιανής σάλπιγγας.
- Ανατομικές ανωμαλίες του κρανίου όπως σε παιδιά με υπερωιοσχιστία ή σύνδρομο Down.
- Η παρουσία κάποιου καλοήθους ή κακοήθους όγκου στο ρινοφάρυγγα.
Ποια συμπτώματα εμφανίζει ο ασθενής με υγρό στο αυτί;
Η εκκριτική ωτίτιδα δηλαδή η συγκέντρωση υγρού στο αυτί δεν είναι φλεγμονή. Τα συμπτώματα που τη συνοδεύουν συχνά είναι ήπια και ποικίλουν ανάλογα με την ηλικία του παιδιού. Μάλιστα πολλοί από τους μικρούς ασθενείς δεν αισθάνονται ιδιαίτερη ενόχληση και η όλη τους συμπεριφορά δε μαρτυρά ότι έχουν κάποιο πρόβλημα. Αντίθετα, οι ενήλικες αντιλαμβάνονται πιο άμεσα το πρόβλημα και το επικοινωνούν αφού νιώθουν ότι επηρεάζει την καθημερινότητά τους. Οι συχνότερες κλινικές εκδηλώσεις της εκκριτικής ωτίτιδας είναι οι παρακάτω:
- Βαρηκοΐα. Στα παιδιά η βαρηκοΐα αγωγιμότητας που προκαλείται μπορεί να έχει σαν συνέπεια αλλαγές στη συμπεριφορά τους. Για παράδειγμα μπορεί να δυναμώνουν την ένταση της τηλεόρασης ή να αγγίζουν και να τραβούν τα αυτιά τους. Παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας και ενήλικες συχνά περιγράφουν ότι ακούν τους ήχους «από το βάθος» ή ότι ακούν τη φωνή τους όταν μιλάνε. Αισθάνονται επίσης δυσφορία και ότι το αυτί τους είναι βουλωμένο και γεμάτο με υγρό.
- Διαταραχές στο λόγο. Όταν το υγρό στο αυτί υπάρχει ήδη από τη βρεφική ηλικία το παιδί δεν μπορεί να αντιληφθεί με σαφήνεια την ομιλία με συνέπεια να δυσκολεύεται να αναπτύξει το λόγο του. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να επηρεάζεται προσωρινά η και μόνιμα η ικανότητά του να επικοινωνεί με τους γύρω του, η απόδοσή του στο σχολείο καθώς και η συνολική συμπεριφορά του.
- Προδιάθεση για οξεία μέση ωτίτιδα. Η παραμονή υγρού στο μέσο αυτί για μεγάλο χρονικό διάστημα μπορεί να οδηγήσει σε επιμόλυνσή του με βακτήρια και σε ανάπτυξη οξείας μέσης ωτίτιδας.
- Εμβοές (βουητό) και στιγμιαίο πόνο σαν τσίμπημα εξαιτίας των μεταβολών της πίεσης του αέρα στο αυτί.
- Βλάβες στο τύμπανο και πιθανή ανάπτυξη χολοστεατώματος σε άτομα που πάσχουν από μακροχρόνια δυσλειτουργία της ευσταχιανής σάλπιγγας και εκκριτική ωτίτιδα.
Πώς γίνεται η διάγνωση της παρουσίας υγρού στο αυτί;
Η διάγνωση της παρουσίας υγρού στο αυτί του παιδιού ή του ενήλικα γίνεται στο χώρο του ιατρείου από τον ειδικό ωτορινολαρυγγολόγο. Μία ολοκληρωμένη εξέταση περιλαμβάνει τα παρακάτω:
- Ιστορικό. Ο γιατρός θα ζητήσει από τον ίδιο τον ασθενή ή τους γονείς του, αν πρόκειται για μικρό παιδί, να του περιγράψουν όλα τα συμπτώματα που μπορεί να σχετίζονται με την πάθηση.
- Ωτομικροσκόπηση. Κατά την ωτομικροσκόπηση ο γιατρός θα αναζητήσει στο αυτί του πάσχοντα μία σειρά από σημεία:
- Φυσαλίδες αέρα πίσω από το τύμπανο
- Έναν τυμπανικό υμένα ο οποίος φαίνεται θολός και αδιαφανής
- Υγρό το οποίο είναι εμφανές πίσω από το τύμπανο
- Μία τυμπανική μεμβράνη η οποία δεν κινείται όταν φυσήξουμε πάνω της μία μικρή ποσότητα αέρα
- Τυμπανόγραμμα. Με την εξέταση αυτή ελέγχεται η ελαστικότητα του τυμπανικού υμένα. Απώλεια της ελαστικότητας αυτής θέτει την υποψία για υγρό στο αυτί.
- Ακουόγραμμα. Το ακουόγραμμα είναι η εξέταση με την οποία ελέγχουμε το επίπεδο της ακοής. Στους ασθενείς που πάσχουν από εκκριτική ωτίτιδα, διαπιστώνεται συνήθως βαρηκοΐα αγωγιμότητας.
Πώς αντιμετωπίζεται το υγρό στο αυτί;
Η αρχική αντιμετώπιση των ασθενών με υγρό στο αυτί είναι συντηρητική και περιλαμβάνει:
- Πλύσεις της μύτης με φυσιολογικό ορό και ειδικά ρινικά διαλύματα
- Ρινικά κορτιζονούχα σπρέυ
- Ασκήσεις της ευσταχιανής σάλπιγγας με αποσυμπιέσεις και μάσημα τσίκλας. Στα παιδιά ειδικά συστήνουμε να φουσκώνουν μπαλόνια ή να χρησιμοποιούν ειδικές συσκευές που κυκλοφορούν στο εμπόριο για αυτό το σκοπό.
- Χορήγηση κορτιζόνης από το στόμα σε περιπτώσεις που επιμένουν και μόνο σε ενήλικες.
Αν παρά τη συντηρητική αγωγή και αφού περιμένουμε ένα εύλογο χρονικό διάστημα το πρόβλημα δεν περνάει, καταφεύγουμε στη χειρουργική αντιμετώπιση. Αυτή περιλαμβάνει:
- Μυριγγοτομή. Πρόκειται για την παρακέντηση του τυμπανικού υμένα με ειδικό εργαλείο ωτοχειρουργικής. Με τον τρόπο αυτό δημιουργούμε μία μικρή οπή στο τύμπανο μέσα από την οποία παροχετεύεται το υγρό.
- Τοποθέτηση σωληνίσκων αερισμού. Τα σωληνάκια στα αυτιά τοποθετούνται προκειμένου να διατηρήσουν ανοιχτή την οπή που δημιουργήθηκε με τη μυριγγοτομή. Με τον τρόπο αυτό πέρα από την απλή παροχέτευση του υγρού, πετυχαίνουμε το φυσιολογικό αερισμό του αυτιού για 9 με 12 μήνες οπότε και τα σωληνάκια πέφτουν από μόνα τους. Στο διάστημα αυτό η ανάπτυξη του παιδιού και η αλλαγή στην ανατομίας της περιοχής κατά πάσα πιθανότητα θα δημιουργήσει τις συνθήκες ώστε η εκκριτική ωτίτιδα να μην επανέλθει.
- Αφαίρεση των αδενοειδών εκβλαστήσεων (κρεατάκια). Η αδενοτομή αφορά κατά κύριο λόγο τα παιδιά και γίνεται στις περιπτώσεις που τα υπερτροφικά κρεατάκια προκαλούν απόφραξη του στομίου της ευσταχιανής σάλπιγγας.
Συμπερασματικά, αξίζει να σημειώσουμε και πάλι ότι το υγρό στο αυτί ουσιαστικά δεν προκαλεί πόνο. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα, ειδικά στα παιδιά, πολλές φορές να καθυστερεί η διάγνωσή του με σοβαρές επιπτώσεις στην ανάπτυξη του λόγου τους και στη μαθησιακή τους ικανότητα. Επίσης, σε κάποιες ευτυχώς όχι τόσο συχνές περιπτώσεις, ιδιαίτερα στους ενήλικες μπορεί να υποκρύπτει κάποιο σοβαρό νόσημα. Για το λόγο αυτό είναι σημαντική η έγκαιρη επίσκεψη στον ειδικό ωτορινολαρυγγολόγο ο οποίος θα κάνει τη διάγνωση και θα προτείνει την κατάλληλη θεραπεία.